ΟΙ ΚΙΝΗΤΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΚΙΝΗΤΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ


Κινητές Βιβλιοθήκες ονομάζουμε τα βιβλιοαυτοκίνητα που επισκέπτονται την ελληνική περιφέρεια και δανείζουν βιβλία και άλλο έντυπο υλικό σε περιοχές οι οποίες βρίσκονται μακριά από μόνιμες δανειστικές βιβλιοθήκες. Με τον τρόπο αυτό οι Κινητές Βιβλιοθήκες δίνουν την ευκαιρία στους κατοίκους της περιφέρειας να διαβάσουν, να ενημερωθούν και να ψυχαγωγηθούν.

Ο θεσμός των Κινητών Βιβλιοθηκών πρωτοεμφανίστηκε το 19ο αιώνα στην Αγγλία και στις αρχές του 20ού αιώνα στις Η.Π.Α. Οι πρώτες Κινητές Βιβλιοθήκες ήταν ιππήλατες άμαξες και εξυπηρετούσαν όχι μόνο το κέντρο του χωριού, αλλά και το κάθε σπίτι χωριστά. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο εμφανίσθηκαν ειδικά κατασκευασμένα οχήματα, τα λεγόμενα βιβλιοαυτοκίνητα. Ο θεσμός αυτός είχε σαν έργο την προώθηση του βιβλίου σε περιοχές που ήταν αδύνατη η δημιουργία και η λειτουργία Λαϊκών Βιβλιοθηκών. Παράλληλα προωθούσε μια νέα φιλοσοφία του βιβλίου και της ανάγνωσης πηγαίνοντάς το πέρα από τα αστικά κέντρα και στις αγροτικές περιοχές, καλύπτοντας έτσι όλη την επικράτεια. Η ελκυστική πλευρά του βιβλιοαυτοκινήτου είναι ότι:

· Καθιστά το βιβλίο προσιτό σε όλους φέρνοντάς το στους χώρους εργασίας και στην κατοικίας τους.
· Ο πολιτιστικά υπανάπτυκτος πληθυσμός μπαίνει με λιγότερο δισταγμό σ’ ένα όχημα σταθμευμένο στη γειτονιά του παρά σε μια βιβλιοθήκη.
· Είναι πολύ καλό διαφημιστικό εργαλείο για τη Βιβλιοθήκη κάνοντάς την γνωστή, σ’ ένα καινούριο κοινό, το οποίο πολλές φορές δεν υποψιάζεται τις υπηρεσίες και τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει.
· Ανοίγει το δρόμο για την ίδρυση τοπικής Βιβλιοθήκης ή παραρτήματος της Κεντρικής, εκεί που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία, αφού διερευνά και καταγράφει αναγνώστες.
· Η έναρξη λειτουργίας του είναι γρηγορότερη και φθηνότερη από αυτή της ανέγερσης και λειτουργίας μιας μόνιμης Βιβλιοθήκης.


Οι υπηρεσίες του Βιβλιοαυτοκινήτου περιορίζονται συνήθως στο δανεισμό βιβλίων από μια συλλογή, η οποία δεν μπορεί να ξεπεράσει τους 4.000 τόμους. Κινητές Βιβλιοθήκες μπορούν να ιδρύσουν η κεντρική κυβέρνηση μιας χώρας, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Μπορεί ακόμη η Κινητή Βιβλιοθήκη να είναι αποτέλεσμα συμφωνίας και συνεργασίας ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες από τις παραπάνω αρχές. Στην Ελλάδα συναντάμε κυρίως τον τύπο Κινητών Βιβλιοθηκών που έχοντας σαν βάση την Κεντρική Βιβλιοθήκη κινούνται συνήθως σε περισσότερους από ένα νομούς δανείζοντας βιβλία σε κομβικά σημεία, τα οποία ονομάζονται ΄΄δανειστικά κέντρα΄΄, με τα οποία συνεργάζονται. Στη χώρα μας από το 1957 άρχισε να κινεί βιβλιοαυτοκίνητα το Υπουργείο Εθνικής παιδείας με τη βοήθεια της UNESCO. Στη δεκαετία του 1957-66, η Κινητή Βιβλιοθήκη του δημιούργησε 1610 δανειστικά κέντρα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Ακολούθησε η Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, η οποία κινούσε από το 1963 μέχρι και το 1995 ένα βιβλιοαυτοκίνητο, το οποίο επισκεπτόταν συνοικίες και Δημοτικά Σχολεία του Δήμου. Αργότερα και άλλοι δήμοι εφάρμοσαν κατά καιρούς τη μέθοδο αυτή. Ο θεσμός, όμως, των Κινητών Βιβλιοθηκών εδραιώθηκε στη χώρα μας από τις Δημόσιες Βιβλιοθήκες, με 22 βιβλιοαυτοκίνητα σε 16 Κεντρικές Βιβλιοθήκες από το 1972, τα οποία επισκέπτονται απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές και δανείζουν βιβλία, στις Κοινότητες, στα Σχολεία, στους Πολιτιστικούς Συλλόγους, Κοινωνικά κέντρα, Στρατώνες, ΚΑΠΗ, Νοσοκομεία κ.α. Τα Βιβλιοαυτοκίνητα του ΥΠΕΠΘ είναι κλειστά φορτηγά, κυρίως τύπου Mercedes και Renault, 1600 τόνων ωφελίμου φορτίου, διαστάσεων 4, 89 Χ 1,10 και έχουν, κατά μέσο όρο, χωρητικότητα 2000 έως 2500 τόμους βιβλίων. Στο εσωτερικό τους έχουν στερεωμένες στις πλευρές του οχήματος ξύλινες ή μεταλλικές βιβλιοθήκες, καθώς και ένα ή δύο γραφεία όπου γίνεται ο δανεισμός. Όλο το έντυπο και μη έντυπο υλικό είναι εκτεθειμένο στα ράφια. Στο εσωτερικό της, η Κινητή Βιβλιοθήκη δέχεται μέχρι 10 αναγνώστες, οι οποίοι μπορούν να επιλέγουν βιβλία για δανεισμό.

Η συχνότητα επίσκεψης του Βιβλιοαυτοκινήτου στα δανειστικά κέντρα εξαρτάται από:

1. Την προθυμία για ανανέωση των βιβλίων.
2. Την ευχέρεια του Βιβλιοαυτοκινήτου για συχνές επισκέψεις.
3. Την ανανέωση της συλλογής βιβλίων του Βιβλιοαυτοκινήτου.
4. Τις καιρικές συνθήκες.


Πάντως, μια επίσκεψη το μήνα ή ακόμη και δύο επισκέψεις στους τρεις μήνες σε κάθε δανειστικό κέντρο είναι μια συχνότητα την οποία συναντάμε στις περισσότερες Κινητές Βιβλιοθήκες στον Ελλαδικό χώρο. Η ανταπόκριση του κόσμου της υπαίθρου στο θεσμό των Κινητών Βιβλιοθηκών είναι θετική. Στην αρχή οι κάτοικοι το υποδέχονται με επιφύλαξη, έπειτα το προσμένουν με λαχτάρα, ιδιαίτερα οι μαθητές των Δημοτικών Σχολείων και των Γυμνασίων. Το ποσοστό των κατοίκων που δανείζονται βιβλία από τις Κινητές Βιβλιοθήκες κυμαίνεται από 8 έως 13%. Ίσως να φταίει και ο μεγάλος αριθμός αναλφάβητων που υπάρχει στις μεγαλύτερες ηλικίες των αγροτικών στρωμάτων. Παρά ταύτα, με την κατάλληλη παρέμβαση του βιβλιοθηκονόμου, όπως με την οργάνωση εκδηλώσεων, είναι δυνατόν να υποκινηθεί το ενδιαφέρον των κατοίκων. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να οργανωθούν, σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς, θεματικές προβολές και ομιλίες, ή εκθέσεις βιβλίων και άλλες δραστηριότητες, που θα προκαλέσουν το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων αναγνωστών. Η επιτυχία του πολιτιστικού αυτού εγχειρήματος της λειτουργίας των Κινητών Βιβλιοθηκών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα προσόντα των ατόμων που είναι υπεύθυνα για τη διεκπεραίωση του έργου αυτού. Επειδή η Κινητή Βιβλιοθήκη από τη φύση της περιλαμβάνει περιορισμένους πόρους και πηγές πληροφόρησης, η παρουσία ενός βιβλιοθηκονόμου με καλές επαγγελματικές γνώσεις, με εμπειρία στην πολιτιστική δράση και στη μετάδοση πληροφοριών, καθιστά πιο εύκολη την ικανοποίηση των αναγκών των χρηστών της. Ο βιβλιοθηκονόμος που εργάζεται στην Κινητή Βιβλιοθήκη πρέπει να είναι άτομο με πλούσιο βιογραφικό σε πολιτιστική και πνευματική δραστηριότητα στην τοπική κοινωνία που ζει. Ο λόγος που κάνουν απαραίτητες τις αυξημένες ικανότητες του βιβλιοθηκονόμου της Κινητής Βιβλιοθήκης είναι ότι σε μια στατική Βιβλιοθήκη τα διάφορα προβλήματα και οι απαιτήσεις των αναγνωστών μπορούν να επιλυθούν από το βιβλιοθηκονόμο σε συνεργασία με τους άλλους συναδέλφους ή τον προϊστάμενό του, ενώ στην Κινητή Βιβλιοθήκη οι λύσεις πρέπει να δοθούν από αυτόν και μόνο.

Οι Κινητές Βιβλιοθήκες των Δημοσίων Βιβλιοθηκών, παρά τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, προσφέρουν σημαντικά στη διάδοση των αγαθών του πνευματικού πολιτισμού στην ελληνική επαρχία, έχουν καταφέρει να φέρουν φως στο σκοτάδι και να δημιουργήσουν πυρήνες για μόνιμες τοπικές βιβλιοθήκες. Για το λόγο αυτό, είναι ανάγκη να διατηρηθεί και να βελτιωθεί ο θεσμός ιδιαίτερα στις λιγότερο ευνοημένες περιοχές. Η περαιτέρω βελτίωση των υπηρεσιών που προσφέρουν οι Κινητές Βιβλιοθήκες μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την παράλληλη αναβάθμιση των Δημόσιων Βιβλιοθηκών. Για να γίνει αυτό πραγματικότητα, θα πρέπει:

· Να γίνει ορθολογική χωροθέτηση των Δημόσιων Βιβλιοθηκών στον Ελλαδικό χώρο. Με μια πρόχειρη ματιά στο χάρτη, γίνεται φανερό ότι υπάρχουν αρκετές Δημόσιες Βιβλιοθήκες στη Πελοπόννησο, ενώ υπάρχουν ελάχιστες στη Βόρειο Ελλάδα. Η καλύτερη λύση στο πρόβλημα αυτό είναι να ιδρυθεί μία τουλάχιστον Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη σε κάθε νομό. Με αφετηρία, λοιπόν, μία οργανωμένη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη σε κάθε νομό θα καταστεί ευκολότερο και αποδοτικότερο το έργο και των Κινητών Βιβλιοθηκών.
· Να στελεχωθούν οι Κινητές Βιβλιοθήκες με ειδικευμένο προσωπικό.
· Να γίνει αντικατάσταση των παλαιών Βιβλιοαυτοκινήτων με καινούρια και περισσότερο λειτουργικά οχήματα.
· Να εμπλουτισθούν και να μηχανοργανωθούν οι συλλογές των Κινητών Βιβλιοθηκών.
· Δεδομένου ότι πολύ μεγάλος αριθμός αυτών που χρησιμοποιούν τις Κινητές Βιβλιοθήκες είναι μαθητές, θα πρέπει να επιδιωχθεί και να επιτευχθεί καλύτερη συνεργασία με τις ενώσεις δασκάλων και καθηγητών.
· Να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των Κινητών Βιβλιοθηκών των Δημοσίων Βιβλιοθηκών και των αντίστοιχων των ΤΕΔΚ. Όπου συνεχίζουν να κινούνται Κινητές Βιβλιοθήκες των ΤΕΔΚ, πρέπει οπωσδήποτε να βρεθεί τρόπος συνεργασίας. Η καλύτερη λύση στις περιπτώσεις αυτές είναι να περάσει ο έλεγχος όσων Βιβλιοαυτοκινήτων κινούνται σε κάθε νομό στις αντίστοιχες Δημόσιες Κεντρικές Βιβλιοθήκες, οι οποίες θα έχουν τον επιτελικό και οργανωτικό χαρακτήρα, όπως την ευθύνη για τον εμπλουτισμό των συλλογών τους, την έκδοση προγράμματος κίνησής τους, τη διοργάνωση στα δανειστικά κέντρα ομιλιών, προβολών, εκθέσεων βιβλίων κ.α. Η επίτευξη τέτοιου είδους σχεδιασμού και οργάνωσης θα αποφέρει την συχνότερη επαφή των Κινητών Βιβλιοθηκών με τα δανειστικά κέντρα και ως εκ τούτου την καλύτερη εξυπηρέτηση των κατοίκων.
· Η κατάλληλη χρησιμοποίηση των τοπικών μέσων μαζικής ενημέρωσης μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην παρουσίαση του έργου των Κινητών Βιβλιοθηκών, την ενημέρωση και παρότρυνση του κοινού για την αξιοποίησή του.
· Πρέπει να υπάρξει εθνική πολιτική στην ανάπτυξη των βιβλιοθηκών και την προώθηση της ανάγνωσης. Το έργο των φορέων, που εμπλέκονται σήμερα προς την κατεύθυνση αυτή, είναι αποσπασματικό και αλληλοκαλυπτόμενο.

Η θέση της Βιβλιοθήκης στην εποχή μας, οποιαδήποτε μορφή και εάν έχει αυτή, σταθερή ή κινητή, έχει προσλάβει μεγάλη σημασία και διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στη διάδοση γνώσεων, τέτοια που ποτέ δεν είχε. Μολονότι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας έχουν αυξηθεί, το βιβλίο εξακολουθεί να παραμένει ο βασικός φορέας γνώσεων και ανεξάντλητη πηγή μάθησης, πληροφοριών και ψυχαγωγίας. Η ύπαρξη και λειτουργία των βιβλιοθηκών είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην πνευματική άνοδο της κοινωνίας. Ιδιαίτερα η συμβολή των δημοσίων βιβλιοθηκών στην πνευματική εγρήγορση ενός τόπου είναι σημαντική, γιατί παρέχει τη δυνατότητα σε κάθε ενδιαφερόμενο να έχει πρόσβαση στο υλικό της. Η βιβλιοθήκη είναι ένας από τους σημαντικούς παράγοντες σύνδεσης του παιδιού με το βιβλίο, είτε αυτή βρίσκεται στο σπίτι, είτε στην τάξη, είτε είναι κάπου έξω από το περιβάλλον του παιδιού.

Προσπάθεια και στόχος κάθε προηγμένης κοινωνίας είναι, και πρέπει να είναι, η παροχή ίσων ευκαιριών για όλους και η άμβλυνση των διαφορών μεταξύ προνομιούχων ατόμων και μη. Ένας από τους φορείς που επιτυγχάνει τα παραπάνω, είναι η Βιβλιοθήκη. Ελεύθερη για όλους, χωρίς κανένα περιορισμό και κατάλληλη για κάθε ηλικία και επίπεδο (πνευματικό, επαγγελματικό, κοινωνικό). Αυτός είναι και ο βασικός ρόλος που πρέπει να διαδραματίσει μια Κινητή Βιβλιοθήκη: Να δώσει την δυνατότητα σε όλους, ανεξάρτητα από φύλο, επίπεδο μορφωτικό, ηλικία και φυσική κατάσταση, να έλθουν σε επαφή με τη γνώση και να ενημερωθούν για τον πλούτο του ανθρωπίνου πνεύματος.

Σημαντικός είναι ο ρόλος στο να συνειδητοποιήσει μια ευαίσθητη κατηγορία πληθυσμού, τα παιδιά, τη σπουδαιότητα της σχέσης τους με τα βιβλία. Σχέση που θα λειτουργήσει απελευθερωτικά στο γνωστικό επίπεδο και διαπλαστικά στο ηθικο-κοινωνικό.